यो वर्षको मेरो पढाई

दशैँको मुखैमा आए पछि फेसबुकका साथीहरुले यो वर्ष दशैँ विदामा पढ्नै पर्ने किताबको सल्लाह निःसुल्क  बताउन थाले । मलाई पनि यो वर्ष मैले कति किताब पढँे होला ? कुन कुन किताबहरुको सम्झना होला ? कतिको नाम पनि भुलेँ होला भन्ने लाग्यो  ।

यो वर्ष मेरो झोलामा धेरै जसो रिट्जरको सोसियोलोजिकल थ्योरीले आसन ग्रहण ग¥यो । कयौ दिन मार्टिन लुथर किङको आत्म कथाले पनि आसन ग्रहण ग¥यो । यि दुबै किताब मैले राम्ररी अरुलाई अर्थाउन सक्ने गरि बुझिन । 

कबिता म लेख्छु । तर, अरुले लेखेको कविता खासै बुझ्दिन । यो वर्ष सकुन्तला जोशी र उपेन्द्र सुब्बाका कबिता मैले बुझे पढेरै । विप्लब ढकालको कविता सुनेर बुझेँ । मलाई यी लेखक मन प¥यो । सकुन्तलालाई मैले कम आकेकी रहिछु भन्नेमा पछुतो लाग्यो । 

यो वर्ष कथा पढ्ने सौभाग्य जुरेन । 

उपन्यासमा उमा सुबेदीको तोदा मलाई मन प¥यो । पुजीवादले घरबाट बाहिर निकाले पछि महिला देशको सिमाना पनि नागेर इजरायलका बृद्ध यहुदीको स्हार सुसार गर्न पनि त सक्दा रहेछन् नि ? त्यसरी इजरायलपुराइएका महिलाले कमाएको रकमलाई पचाउनका लागि कति मानिसहरु गौडा कुरेर बस्दा रहेछन् भन्ने सत्य जस्तै कथाको उत्कृष्ट पस्तुती हो उमाको तोदा उपन्यास ।

नयनराज पाण्डे मलाई मन पर्ने लेखक हुन् । उनको उपन्यास घामकिरि पढे पछि मलाई कस्तो कस्तो नमज्जा लाग्यो । र मैले फेरी उनका उल्लार र लु फेरि एक पटक पढेँ ।

 मेरो मनमा लागेको छ, नयनराज पाण्डे म भन्दा अगाडीको पुस्ताका कम्युनिष्ट लेखक हुन, घनश्याम भूसालका पालाका । मभित्र यो पुस्ताका मानिसले चर्को रुपमा रुसी सरकारी साहित्य पढे भन्ने  चर्को आग्रह पनि छ । जसको नजरबाट पुँजीवादका गल्तीबाहेक केहि देखिन्न । मलाई लाग्छ, पुँजीबादका नकारात्मक पाटा मात्रै छैनन् । सकारात्मक पाटा पनि छन् । जसलाई केलाउन सकेनन् भन्दा पनि लेखकले पूवाग्रह पूर्वक नै चाहेनन् । 

पुँजीवादले गरिबलाई झन गरिब मात्रै बनाउदैन । करोड पतिलाई रोड पति पनि बनाउछ । र कवाडी बटुल्ने अजय पराजुलीलाई करोड पति अजय सुमार्गी पनि बनाउँछ । 

पुँजीवादले कालिकोटबाट झरेको किशोर बुद्धीराम चपाईलाई लेखक बुद्धीसागर पनि बनाउँछ र काठमाण्डौको धनाढ्य कविलाई झोले कबि पनि बनाउँछ । 

गोरखाबाट कट्टु र फाटेको चप्पल सहित एसएलसीको सर्टिफिकेट बोकेर काठमाण्डौ झरेको बाबुराम भट्टराईलाई देशको प्रधानमन्त्री पनि बनाउँछ र राज गद्धीमा बसेको ज्ञानेन्द्र शाहलाई उसैको घरमा सिमित पनि पार्छ । म नयनराज पाण्डेको विचारसँग एक मत हुन सकिन । तरै पनि उनका कृति उत्कृष्ट छन् भाषाका कारण र गरिबिको तस्बिरलाई अक्षरमा खिच्ने कलाका कारण ।

नयनराज पाण्डेको लेखनमा आउने गरिबिको चित्रलाई म स्वीकार गर्छु र इन्कार पनि गर्छु । मैले मेरा गुरु घनश्याम भूसाललाई यो कुरा भने । उहाँलाई मेरो कुरा मन परेन होला भन्नुभयो, ‘तपाईले बुझेको माक्र्सवाद र पुँजीवादको नमुना अर्को उपन्यास तपाई लेख्नुस् न ।’ मलाई थाहा छैन मैले कुनै दिन यो विषयमा लेखुँला न लेखुँला । तर नयनराज पाण्डेका किताब मन पर्दा पर्दै किताव भित्रको बिचार चाहि मन परेन । 

प्रगति राईको लेखककी स्वास्नी पढे पछि मैले सपेन्द्रलाई फोन गर,ेँ धेरै दिन पछि छोरालाई लिन स्कुल गएँ, आमाबा र दाईलाई फोन गरँे, पुराना साथीहरुलाई सम्झेँ फोनबाट । हामीसँगै बसेर पनि बोल्दैनौ धेरै दिन सम्म । खल्तीमा रहेको फोनबाट महिनौ सम्म म बाआमालाई फोन गर्दिन । मेरा साथीहरु ‘बुढो र छोरो भए पछि केही नचाहिने रहेछ’ भनेर कटाक्ष गर्छन् । मैले पढ्न र लेख्नका लागि परिवार, साथीभाई सबलाई पर्लक्कै विर्सेको सम्झेँ । लेखक बन्नु भनेको जोगी बन्नु रहेछ । म तिब्र रफ्तारमा जोगीनी बन्दै रहिछु । प्रगति राईको किताब दिउसो पढेर सकेँ । बेलुका सपेन्द्र र छोरो निदाए पछि मेरा आशु बर बर खसे । एउटा सफल लेखक हुनु भनेको कसैलाई झकझकाउनु हो, प्रगतिको उपन्यासले मलाई कामछुट्ने गरि झकझकायो ।

सुविन भट्टराईको समर लभ र ब्रजेशको यायावर सामान्य मन परे । दमिनी भिर पढ्न समय जुरेन पछुतो छ । जगदिश घिमिरेको उपन्यास सकसको यो वर्ष निकै चर्चा भयो । केहि विषयमा सुचना बटुल्लु बाहेक मैले यो किताब चर्चा गरे जत्ति बुझिन । 

बरु वर्ष भरि पत्रपत्रिकामा छापिएका जगदिश घिमिरेका लेख मलाई उत्कृष्ट लागे । उने सम्पादन गरेको मकैको खेति कृतिको कतै चर्चा भएन तर मलाई यो मन प¥यो । सायद हाम्रो समाजमा किसानको, कृषिको विषय हेपिएको विषय हो जसको बारेमा सुकिला मिडिया कर्मि र लेखकहरु बोल्नै चाहन्न भन्ने लाग्यो ।

म निबन्धहरु धेरै पढ्दिन तर गोविन्द वर्तमानको हरियो साईकल मन प¥यो । धेरै चासो नराखेको विषय भएर होला यो विषयमा म बोल्न जान्दीन । सौरभका पच्चिस वर्ष पढ्न भनेर ल्याएको पढ्न सकिन समय नमिलेर । राजनीतिक किताबमा यो वर्ष प्रयोगशाला मलाई धेरै कुरामा उपयोगी हुने लाग्यो, मन प¥यो ।

जिवनीमा हरिवंश आचार्यको ‘चिना हराएको मानिस’ पढियो । एउटा टुहुरो केटो कसरी सफल कलाकार भयो भन्ने विषयमा लेखिएको रोचक र उपयोगि आत्मकथा । जसलाई पढेर गरिब सधै गरिब नै रहन्छ भन्ने नेपाली कम्युनिष्ट हेजेमोनीबाट केहि मानिस बाहिर आउने छन् । त्यस्तै मधेशी भनेर आफुहरु हेपिएको सुगा रटान गर्ने राजनैतिक दलका मधेश मुलका मानिसले पढ्नै पर्ने किताब सान्ता चौधरीको आत्मकथा कमलरी देखी सभासदसम्म र बिनोद चौधरीको आत्मकथा हुन् । एउटा मानिस कति दुःख,मेहनत र हिम्मतले आफ्नो लागि ठाउँ बनाउँछ भन्ने कुराका नमुना हुन् चौधरी द्धयका आत्मकथाहरु । 

यो वर्ष मैले आफु भित्रको केहि कम्युनिष्ट आग्रहलाई पर धकेलेँ । मेरा साथीहरु मेरो यो पतनको बाटो हो भन्छन् । म यसलाई स्वीकार गर्छु । मैले यो वर्ष स्टालिनलाई दिमागबाट पुरै निकालँे । लेनिनलाई पनि स सम्मान पर धकेलेँ । उनीहरुको ठाउँमा एन्तोनियो ग्राम्ची र निको पाउलान्जासहरुले ठाउँ लिए । माक्र्स, एंगेल्स र रोजालाई मैले आफनै निकट महशुस गरेँ । मेरा गुरु घनश्याम भूषाल, खगेन्द्र प्रसाईँ, यज्ञश पछि चैतन्य मिश्र र कृष्ण भट्टचनको नाम थपेँ । 

भट्टचन सर नेपाली सस्थापन समाज प्रति जति पूवाग्रही छन्, त्यतिनै पूवाग्रही छ म वरिपरिको समाज । तर म स सम्मान भट्टचनसरलाई मेरा गुरुको आसनमा राख्न चाहन्छु । जसको सानिध्यले मैले जाती जनजाती प्रतिको मेरो पूर्वाग्रही कम्युनिष्ट धारणालाई केहि परिमार्जन गरेँ ।

 भट्टचन सरको उग्रजातिबादको म विरोध गर्छु र साथ साथै यसको पनि विरोध गर्छु कि ‘जनजातिले हामी माथी अन्याय भएको हो इतिहासमा’ भन्ने आवाजलाई समेत नेपाली संस्थापन समाजले स्वीकार गर्न सक्दैन । महिला, जनजाती दलित माथि भएको दबाबको कुनै न कुनै मुल्यको हाम्रो समाजले कुनै पनि बेला हिसाब किताब गर्नु पर्नेछ भन्ने मेरो ठहर छ ।